Надрукаваць гэтую старонку
Апублікавана ў Панядзелак, 30 Сакавік 2020 13:07

«Вялікая Айчынная вайна ў лёсах супрацоўнікаў Купалаўскага ўніверсітэта»: Віктар Атрэшчанкаў

vov atreshchenkov

Віктар Іванавіч Атрэшчанкаў нарадзіўся 6 верасня 1926 г. у вёсцы Дугінка Баброўскага павета Варонежскай губерніі.

У 1944 годзе быў прызваны ў Чырвоную Армію. Удзельнічаў у баях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі пры вызваленні Польшчы і ў Берлінскай аперацыі.

Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені (1985), медалямі «За баявыя заслугі», «За вызваленне Варшавы», "За ўзяцце Берліна", «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.».

З 1978 года працаваў на кафедры паліталогіі і сацыялогіі Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Дацэнт, аўтар каля 50 навуковых прац.

З успамінаў:

«Летам 1944 года маці, склаўшы ўсё самае неабходнае ў рюкзачок, адрывала ад сэрца свайго псталешага першынца, праводзячы на ​​крывапралітную вайну. 6 верасня юнаку споўніцца васемнаццаць, але за пару месяцаў да таго ён павінен будзе прайсці баявую падрыхтоўку. У роднай вёсцы Дугінка ён быў не адзіны, каго прызвалі ў рады Чырвонай Арміі. Мабілізавалі ўсё мужчынскае насельніцтва, здольнае трымаць зброю і ваяваць. Што заставалася ў такім выпадку рабіць маці - расціснуць абдымкі, выпускаючы з-пад крыла, маліцца і чакаць вяртання.

 З чэрвеня па ліпень навабранец знаходзіўся ў навучальным палку. Там навучылі валоданню стралковай зброяй: пісталетам, вінтоўкай, аўтаматам, кулямётам, вага якога велічэзная: станок - 32, а ствол 8 кілаграмаў. Навучылі кідаць гранаты. Затым накіравалі ў Барысаглебск, дзе сфармавалі роту з 90 чалавек, абулі-апранулі і адправілі на фронт.

З маршавай ротай прыбыў у мястэчка Чарамха (Польшча) у баявую вайсковую частку - 727-ы стралковы полк 222-й стралковай Смаленскай дывізіі. Прымаў удзел у аперацыі па вызваленні Польшчы, за што і узнагароджаны медалём «За вызваленне Варшавы». Перад 33-й арміяй (аператыўнага вайсковага аб'яднання ў складзе Чырвонай Арміі) была пастаўлена задача: выйсці, абыходзячы вузлы суперніка, прасёлкавымі, ляснымі шляхамі, на раку Одэр ў кірунку Берліна. Здавалася, вось толькі-толькі, у студзені, скончылася аперацыя пад Варшавай, а 20 лютага 1945 года ўжо былі на Одэры і занялі плацдарм на яго левым беразе для падрыхтоўкі наступлення на Берлін. У красавіку пачалося наступленне, і Віктар Атрэшчанкаў быў непасрэдным удзельнікам ліквідацыі буйной акруговай берлінскай групоўкі. Гэтая аперацыя завяршылася ў канцы красавіка 1945. Рушыў услед загад: выйсці на Эльбу. Але неўзабаве, 3 мая, адбылася сустрэча з саюзнікамі - амерыканскімі войскамі, і вайна для яго фактычна скончылася, хоць у Берліне яшчэ працягваліся баі.

Вечарам 8 мая 1945 года, калі быў падпісаны акт аб капітуляцыі Германіі, неба над Эльбай азарылася трасіруючымі кулямі, снарадамі - гэта быў салют у гонар заканчэння Вялікай Айчыннай вайны і нашай перамогі. Радасць была невымоўнай: усё ж такі засталіся ў жывых! Хоць шанцаў было няшмат, і кожны бой мог стаць апошнім - як для таварышаў па службе, разам з якімі ваявалі на рацэ Одэр: з 90 чалавек пасля бою ў палку засталося толькі трое, у тым ліку Віктар Атрэшчанкаў.

-Свішча снарад, я яму не кланяюся, ведаю, што ён ужо прайшоў міма, свішча куля - тая ж рэакцыя: не хаваўся і не кланяўся. Праўда, не ўдалося аднойчы пазбегнуць моцнай кантузіі. Тады трымалі абарону на канале Одэр-Шпрэ, і ўзводу было дадзена заданне: перамясціцца па лініі фронту на іншы ўчастак. Гэта адбывалася ў вячэрні час. Над каналам - невялікі сасновы лясок, па якім ішла рота. І раптам непадалёк разарваліся міны. Раздалася каманда: «У сховішча! У акопы!».

Віктар Атрэшчанкаў скокнуў у адзіночны акоп вышынёй прыкладна ў рост чалавека, а на брустверы яго разарваўся снарад. Аглушыла, засыпала зямлёй, але не параніла:

-Памятаю, ледзь чуў голас камандзіра аддзялення: «Ты там жывы?». І убачыўшы, як я павольна падымаюся, ён зразумеў, што жывы. Гэты выпадак урэзаўся ў свядомасць, так як тады не чакалі небяспекі, бо мы знаходзіліся ў тыле.

Было страшна, калі пачынаўся абстрэл, а ідучы ў наступ, думалі пра тое, як выканаць баявую задачу і прытым без страт. Пачуцці ў дадзеным выпадку дапамагчы не маглі, акрамя як пасеяць паніку, якая была ні да чаго. Трэба было ісці наперад. Ніхто з байцоў не лічыўся з эмоцыямі. Каб выжыць, зберагчы сябе на фронце, трэба было быць умелым, прадбачлівым, наглядальным, уважлівым ў арыентаванні на мясцовасці, заўважаць хованкі, цяміць, дзе можна прабегчы, а дзе па-пластунску прапаўзці, каб цябе не забіла куля. І Віктару Атрэшчанкаву ў імкненні выжыць гэта ўдавалася. Ён быў спрытны, здатны, рухомы, здольны:

-Каб выканаць баявую задачу, можна было ісці наўпрост, і тады цябе, хутчэй за ўсё, заб'юць, а можна было - абходнымі шляхамі, застаючыся незаўважным, знішчаць праціўніка. Рухаючай сілай было жаданне, нават рызыка - перамагчы ворага. Закон вайны: калі ты не заб'еш, то заб'юць цябе. Не стралялі толькі ў тых, каго бралі ў палон. Але нават у палоне праціўнік быў агрэсіўным і актыўна супраціўляўся.

Віктар Атрэшчанкаў, адслужыўшы ў пяхоце, прайшоў пешшу Польшчу, палову Германіі: ад Одэра да Берліна і ад Берліна да Віслы. Дэвіз, які па гэты дзень дапамагае яму жыць актыўным жыццём: хочаш жыць - хадзі. І ён штодня здзяйсняе пешыя прагулкі, абавязкова робіць паўгадзінную ранішнюю гімнастыку і прытрымліваецца здаровага ладу жыцця. Цяперашняму пакаленню ветэран жадае, каб кожны насіў званне Чалавека з вялікай літары: быў ветлівым, паважлівым, патрабавальным да сябе самога, не захапляцца ўсім тым, што разбурае арганізм, што наносіць шкоду блізкім.

- І, вядома ж, каб кожны быў патрыётам і сапраўдным грамадзянінам нашай Беларусі! - з гонарам падкрэсліў былы франтавік, які, хоць і нарадзіўся ў Расіі, але пражыў тут амаль паўстагоддзя».

З кнігі «Вялікая Айчынная вайна ў лёсах супрацоўнікаў Купалаўскага ўніверсітэта», аўтар-складальнік - Андрэй Гецэвіч.